İSMAİL YÖRÜT

FİİLİMSİLER

Fiillerden türemiş olmakla birlikte bir fiil gibi çekimlenemeyen olumlu, olumsuz şekilleri yapılabilen ve cümlede isim, sıfat, zarf gibi görevlerde kullanılan sözcüklerdir.

Fiilimsiler üç grupta incelenir.



a. İsim - fiil : Fiillere "-mak, -mek" , "-ma, -me", "-ış, -iş, -uş, -üş" eklerinin getirilmesiyle yapılır.

"Kitap okumayı severim."

"Soru çözmek zevkli bir uğraş."

"Onun şiir okuyuşunu görmeliydiniz."

cümlelerindeki altı çizili sözcükler isim - fiildir.


NOT 1 :  İsim- fiil ekiyle türetilen bazı sözcükler,  isim- fiil özelliğini yitirip kalıplaşarak kalıcı bir nesne ya da kavram adı olabilir.Artık bunlara isim- fiil eki olarak bakmamak gerekir.

 *Kaymak, çakmak, dondurma, kavurma, dolma, gözleme, bağış, geviş…



"Biraz daha yemek alabilir miyim?"

"Bu kazmayı içeri götür."

"Derste yağış türlerini inceledik."

cümlelerinde altı çizili sözcükler isim-fiil değildir. Artık bir kalıcı isim oluşturmuştur.


 NOT 2: Fiilden fiil yapım eki olan –iş ile isim- fiil eki olan –iş’ i birbiri ile karıştırmamak gerekir.Anlamsal olarak fiilden fiil yapım eki (işteşlik eki) bir işi karşılıklı ya da birlikte yapma anlamı verirken isim fiil eki böyle bir anlam vermez.
Gülüşün çok güzel. (isim fiil eki)
Onu öyle görünce gülüştüler. (işteşlik eki)

 NOT 3:  Fiilden fiil yapan olumsuzluk eki olan –ma, -me ile isim fiil eki olan –ma,-me birbiri ile karıştırılmamalıdır.

 Fiilden fiil yapan –ma, -me fiile olumsuzluk anlamı katarken isim fiil eki olan –ma, -me fiile olumsuzluk anlamı katmaz.
Artık sevmeyeceğim. (olumsuzluk eki)
İnsanın mesleğini sevmesi gerekir. (isim – fiil eki)



b. Sıfat - fiil : Fiillere "-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş" eklerinin getirilmesiyle yapılır.

Sıfat fiiller çoğunlukla sıfat görevinde kullanılır.

"Görünen köy kılavuz istemez."

"Öpülesi elleri vardı analarımızın."

"Bu şehirde anlaşılmaz olaylar oluyor."

"Görür gözüm görmez oldu."

"Size biraz bilinmedik fıkralar anlatayım."

"Çözülecek soruları da yanında getir."

"Kızarmış ekmekler ne güzel kokuyor."

cümlelerinde altı çizili sözcükler sıfat-fiildir.


NOT:   Zaman ekleriyle sıfat fiil eklerini karıştırmamak gerekir. Zaman ekleri, şahıs ekinden önce fiile gelerek fiili yüklem yapar. Sıfat fiil ekleri ise genellikle fiilleri sıfat yapar ve üzerine isim çekim eklerini alabilir oysa zaman ekleri isim çekim eklerini alamazlar.


Hiç oturacak  zamanım yok. (-acak sıfat

          sıfat           isim

        tamlaması kurmuş bu yüzden sıfat fiil eki)
Oğlum, okuyacak ve büyük adam olacak. (zaman eki; çünkü fiili yüklem yapmış )
Okumuş  insanlar daha kültürlü (s.f.e)

              s              i    
Annem de okumayı çok istemiş.  (zaman eki)



c. Bağ - Fiil (zarf - fiil) : Fiillere, bağ-fiil eki dediğimiz eklerin getirilmesiyle yapılır. Bağ - fiiller cümlede genellikle zarf olarak kullanılır.Fiillere -asiye, -ıp, -madan, -ince, -ken, -alı, -dıkça, -arak, -ar...mez, -dığında, -a...a, -maksızın, -casına eklerinin getirilmesiyle türemişlerdir.

"Çalışınca elbette başarılı olursun."

"Gittikçe artıyor yalnızlığımız."

"Okumadan nasıl karar verebilirim?"

"Eve gidip gelecekti."

"Kitap okurken sanki kendinden geçerdi."

"İçeri girer girmez konuşmaya başladı."

"Gözlerimin içine bakarak konuşuyordu."

"Bu şehre geleli tam altı yıl olmuştu."

"Kardeşim yanımıza koşa koşa gelmişti."

cümlelerinde altı çizili sözcükler zarf fiildir. Görüldüğü gibi yüklemin durumunu ya da zamanını bildirerek onun zarfı olmuşlardır.