Kök (İsim Kökleri – Fiil Kökleri)
KONU BAŞLIKLARI
- İsim (Ad) Kökleri
- Fiil (Eylem) Kökleri
- Sesteş Kökler
- Ortak Kökler
KÖK
Kök, bir sözcüğün parçalanamayan, anlamlı, en küçük parçasıdır. Sözcüğün kökü bulunurken sondan başa doğru ekler çıkarılır, kalan bölüm köktür.
Kök, bir sözcüğün parçalanamayan, anlamlı, en küçük parçasıdır. Sözcüğün kökü bulunurken sondan başa doğru ekler çıkarılır, kalan bölüm köktür.
Örnek
dur -ak-lar-ı-mız-danKök
Örnekte de görüldüğü gibi, atabildiğimiz her şeyi attıktan sonra elimizde kalan, daha fazla parçalayamayacağımız “dur-“, bu sözcüğün köküdür.
NOT: Kök, sözcüğün tamamıyla anlam ilişkisi taşımalıdır.
Örnek
balıkçılarKök
bu sözcüğü incelediğimizde anlamlı en küçük parçanın “bal” sözcüğü olduğunu görüyoruz. Ancak “bal”, kelimenin tamamıyla anlam ilişkisi taşımadığı için bu sözcüğün kökü olamaz. Bu yüzden kelimenin tümüyle anlam ilişkisi bulunan “balık” sözcüğü bu sözcüğün köküdür.
1. İsim (Ad) Kökleri
Varlıkların, kavramların, duyguların ismi olan köklere isim kökü denir. İsim kökleri cümle içinde “isim, zamir, zarf, sıfat, edat, bağlaç ve ünlem” göreviyle kullanılabilir. Dilimizde isim kökleri en fazla üç heceden oluşur.
Örnek
» at, bel, göz, kan, kül, o, pek, siz, sol, yol, araba, kitap
» İsim kökleri “-mak / – mek” mastar ekini almazlar.
Örnek
“kalemlik” sözcüğünün anlamlı en küçük parçası yani kökü “kalem” sözcüğüdür.“kalem” sözcüğüne “-mek” veya “-mak” eklerinden birini getiremeyiz. Bu nedenle “kalem” sözcüğü ad köküdür.
» Yansıma kökler de isim köklerinden sayılır.
Örnek
cız, çat, fıs, güm, pat, şar, vız…2. Fiil (Eylem) Kökleri
İş, oluş veya durum bildiren köklere fiil kökü denir. Fiil kökleri “-mak / – mek” mastar ekini alabilen köklerdir.
Örnek
» aç-, at-, çiz-, del-, gel-, kal-, tak-, yık-, yüz-…
» “sevgi” sözcüğünün kökü “sev”dir. “sev” sözcüğüne “-mek” ekini getirdiğimizde “sevmek” olur. Mastar eki getirdiğimizde anlamlı bir sözcük elde edebildiğimiz için “sev-” fiil köküdür ve “sevgi” fiil köklü bir sözcüktür.
» “solungaç” sözcüğünün kökü olan “solu” sözcüğü “-mak” eki alarak “solumak” olabilir. Bu nedenle “solungaç” sözcüğü fiil köklüdür.
NOT: Fiil köklerini ad kökleri gibi tek başına yazıp söyleyemeyiz. Mastar durumundaki fiil köklerinin sonuna ya kısa çizgi (–) konur ya da “–mak, –mek” mastar eki getirilir. Fiilin sonuna konan kısa çizgi (–), “mak, mek” diye okunur. Örneğin “yırt–” fiil kökü “yırtmak” olarak okunur.
Bir sözcüğün kökünün isim kökü mü fiil kökü mü olduğunu bulmanın en kolay yolu sözcüğün köküne “-mak / – mek” mastar eki getirip denemektir.
“gözlük” → kökü “göz”dür → mastar eki eklersek “gözmek” olur → “gözmek” sözcüğü anlamsız olduğu için “göz” isim köküdür.
“geçit” → kökü “geç”tir → mastar eki eklersek “geçmek” olur→ “geçmek” sözcüğü anlamlı olduğu için “geç” fiil köküdür.
“geçit” → kökü “geç”tir → mastar eki eklersek “geçmek” olur→ “geçmek” sözcüğü anlamlı olduğu için “geç” fiil köküdür.
Yalnız bunu yaparken aşağıda anlatacağımız sesteş ve ortak kök özelliklerinin göz önünde bulundurulması gerekir.
3. Sesteş Kökler
Yazılışları aynı olmasına rağmen anlamları ve türleri farklı olan köklere sesteş kök denir.
Örnek
» Bahçeye büyük bir çukur kazın.cümlesindeki “kazın” sözcüğünün kökünü incelediğimizde kökün mastar eki alabildiğini görüyoruz. Bu nedenle sözcüğün kökü fiildir.
» Hayvanat bahçesindeki kaz elini ısırmış.
Burada ise yukarıda fiil kökü olarak kullanılan “kaz” sözcüğünün isim kökü olarak kullanıldığını görüyoruz. Çünkü burada sözü edilen kümes hayvanı olan kazdır
Burada ise yukarıda fiil kökü olarak kullanılan “kaz” sözcüğünün isim kökü olarak kullanıldığını görüyoruz. Çünkü burada sözü edilen kümes hayvanı olan kazdır
NOT: Sesteş kökler arasında anlam ilişkisi bulunmaz.
| SESTEŞ KÖK | İSİM | FİİL | ||||
| gül | → | gül | çiçek, bitki | gül- | gülümsemek | |
| yaz | → | yaz | mevsim adı | yaz- | yazı yazmak | |
| kan | → | kan | damarlarımızdaki kırmızı sıvı | kan- | inanmak, aldanmak | |
| var | → | var | mevcut, bulunan | var- | ulaşmak, erişmek | |
ARALARINDA ANLAM İLGİSİ YOK
| ||||||
4. Ortak Kökler
Hem isim hem de fiil olarak kullanılabilen köklere ortak kök denir. Ortak kökler arasında anlam ilişkisi vardır.
| ORTAK KÖK | İSİM | FİİL | ||
| göç | > | göç | göç- | |
| tat | > | tat | tat- | |
| şiş | > | şiş | şiş- | |
| boya | > | boya | boya- | |
ARALARINDA ANLAM İLGİSİ VAR
| ||||
Sesteş kök ile ortak kök arasındaki fark: Sesteş kökler arasında anlam ilişkisi bulunmazken ortak kökler arasında belirgin bir anlam ilişkisi vardır.
0 Yorum Yapılmış (Yorum Yap):
Yorum Gönder